Bolesławiec

Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja
Bolesławiecka Bazylika Maryjna

Świątynia pw. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja to najstarszy położony w centrum bolesławieckiej starówki kościół, zbudowany z kamienia. Obiekt został wybudowany w najwyższym punkcie Starego Miasta. Między tym kościołem, a miejskimi murami, we wcześniejszym okresie stał drewniany (lub murowany – jak wskazują inne źródła) niewielki kościółek pw. św. Doroty, który ufundowany został w roku 1194. Dzieje tej świątyni stojącej pomiędzy zbudowaną później ku czci Najświętszej Panny i św. Mikołaja oraz murami miejskimi, nie są dobrze udokumentowane. Kościółek ku czci św. Doroty był – jak przypuszczają niektórzy historycy - świątynią z czasów przedlokacyjnych miasta. Ślady tego pierwotnego Bożego przybytku dokumentuje akt z 2 czerwca 1261 roku sygnowany podpisem i pieczęcią księcia Konrada I. Pośród wymienianych w tym piśmie świadków jest wspomniany proboszcz bolesławiecki Wlasteus, następcą którego był Andrzej, notariusz biskupa wrocławskiego Tomasza II, o którym wspomina kolejny akt z 1271 roku. Otrzymał on od biskupa wrocławskiego przywilej praw parafialnych do wsi Otok, której mieszkańcy przynależeć mieli do już wspominanego kościoła parafialnego Najświętszej Panny i św. Mikołaja w Bolesławcu. Zapis ten daje nam prawo do sytuowania początków powstania dzisiejszego kościoła parafialnego przed rokiem 1261. W latach sześćdziesiątych XIII stulecia, za rządów księcia Konrada I, należy odnotować sprowadzenie do Bolesławca konwentu dominikanów. Zbudowali oni klasztor w północno-zachodniej części miasta (obecnie ul. Teatralna), którego część zachowała się do dnia dzisiejszego. Przy ufundowanym klasztorze wybudowali oni niewielki kościół.
Kościół Najświętszej Panny i św. Mikołaja już w roku 1298 zostaje po raz pierwszy przebudowany. Z tego okresu zachowały się najwcześniejsze ślady architektoniczne obiektu. Arcybiskup Galicji i Prymas Hiszpanii Gandislaus oraz inni dostojnicy, w związku z ogromnym rozmachem budowlanym, nadali temu kościołowi przywilej odpustowy. Wszyscy nawiedzający to święte miejsce wierzący mogli zyskać w określone uroczystości kościelne aż 40 razy w ciągu roku łaskę odpustu. Zostało to udokumentowane w specjalnym akcie, którego treść cytują Tadeusz Bugaj i Krystyn Matwijowski redaktorzy książki pt. Bolesławiec (Wrocław-Bolesławiec 2001, s. 48), w słowach: Ecclesia in Boleslavia Wratislaviensis dioecesis, quae in honore gloriose Virginis et s. Nicolai est insignita vocabulis... pro fabrica, luminariis et aliis dicte ecclesie ornamentis... Obie świątynie niewielka pw. św. Doroty i monumentalna pw. Najświętszej Panny i św. Mikołaja istniały obok siebie i były administrowane przez jednego proboszcza do końca XV wieku.
Z XIV stulecia zachowała się informacja, o fundacji ołtarza św. Jana Chrzciciela (1373), której miał dokonać legnicki mieszczanin Junghans.
Ta pieczołowicie ozdabiana świątynia została zniszczona przez najazdy husyckie w roku 1429, co dokumentuje akt kolejnego nadania odpustu przez biskupa wrocławskiego Konrada w roku 1442. W dokumencie tym jest wprost wspomniana skala zniszczeń, jakie mimo upływu 13 lat od najazdu, jeszcze były widoczne w kościele i mieście. Należy też wspomnieć, że prócz zniszczenia głównego kościoła miejskiego Najświętszej Panny i św. Mikołaja, husyci zniszczyli także klasztor i kościół dominikanów. Rzeczą zadziwiającą jest, że stojący tuż obok kościoła Najświętszej Panny i św. Mikołaja kościółek pw. św. Doroty nie został wyniku najazdów husyckich zniszczony. Zapewne w nim właśnie koncentrowało się życie religijne podczas odbudowy zniszczeń w kościele mariackim. Z tamtego okresu (rok 1452) zachowały się informacje mówiące o tym, iż w mieście funkcjonowały już wówczas dwie szkoły: parafialna, przy kościele Najświętszej Panny i św. Mikołaja, kierowana przez magistra Benedykta Hegewalda oraz miejska kierowana przez słynnego Jan Opitza. Wychowanek szkoły parafialnej, bolesławianin Mikołaj Cirps zasłynął tym, iż w roku 1436 przepisał Mszał Rzymski przechowywany obecnie w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Z czasów tamtej odbudowy miasta i kościoła Najświętszej Panny i św. Mikołaja pochodzi także fundacja wielkich dzwonów, które zostały poświęcone i uruchomione w 1476 roku. Podczas odbudowy został także przywrócony do pierwotnej świetności klasztor i kościół dominikanów.
Dzisiejsza struktura architektoniczna kościoła pochodzi z lat 1482-1492, co poświadczają inskrypcje wyryte w kamieniach umieszczonych w ścianach świątyni. Gdy w 1497 roku miasto nawiedziła zaraza, niewielki kościół pw. św. Doroty za zgodą biskupa wrocławskiego został najpierw zamieniony na infirmerię dla chorych, a następnie po opanowaniu choroby mieście oraz ukończeniu rozbudowy kościoła Najświętszej Panny i św. Mikołaja około roku 1500 rozebrany. W roku 1517 do świątyni na wzgórzu miejskim dobudowana została kaplica pw. św. Krzyża, a w 1520 pw. św. Barbary. Wyniku budzącej się dość wcześnie na Śląsku fali reformacyjnej (1545) istniejący do tego czasu bolesławiecki konwent dominikanów nie przetrwał napływu ideologicznych prądów reformacyjnych. Część braci w roku 1545 przeszła na protestantyzm, inni nie wytrzymali szykan ze strony protestanckiej rady miasta i opuścili Bolesławiec. Prowadzący wówczas od trzech wieków działalność duszpasterską w Bolesławcu i okolicach konwent dominikański przestał istnieć. W roku 1553 w murach świątyni wygłosił swoje płomienne kazanie mnich bernardyński Jan Kapistran, ogłoszony później świętym. Mimo powszechnie przyjmowanej reformacji, wspólnota katolicka w mieście wydała znaczące postaci Kościoła Katolickiego. U schyłku XVI wieku biskupem wrocławskim był Marcin Gerstmann syn rajcy miejskiego Wincentego Gerstmanna z Bolesławca. Biskup Gerstmann zasłynął tym, że po ogromnym pożarze miasta w roku 1581 zmobilizował miasta śląskie i łużyckie do pomocy finansowej w odbudowie swego rodzinnego miasta. Znaczna część tej pomocy pochodziła od samego biskupa. W zachodniej części kruchty kościoła mariackiego znajdujemy najpiękniejsze bolesławieckie epitafium poświęcone pamięci poety i filozofa Kaspra Kirchnera, który urodził się w mieście. W roku 1615 został on uhonorowany w Bazylei wieńcem laurowym, co stanowiło największe poetyckie wyróżnienie na świecie. W roku 1618 sprawował funkcję rektora bolesławieckiej szkoły parafialnej, a następnie radcy cesarza. W czasie wojny 30-letniej (1618-1648) zawarty został w Pradze w 1635 roku pokój. W myśl postanowień tego traktatu Śląsk został poddany pod władzę cesarską. Rozpoczęło to szeroką akcję rekatolizacyjną na całym Śląsku i w Bolesławcu. Przemarsze wojsk szwedzkich, saskich i cesarskich nie oszczędzały mieszkańców i miasta, dlatego na zakończenie tej smutnej dekady wojennej w roku 1662 w kościele Najświętszej Panny i św. Mikołaja została ufundowana kaplica z ołtarzem pw. św. Barbary oraz kaplica z ołtarzem pw. św. Katarzyny z roku 1693, której fundatorem był burmistrz Bolesławca wyznania katolickiego Jan Fryderyk Bűttner. U schyłku XVI i na początku XVII wieku organmistrz Jan Lange zbudował w kościele pierwsze organy, a w roku 1709 zastąpiono je kolejnymi wykonanymi przez mistrza Gotfryda Eberharda. W roku 1710 dobudowano ostatnią boczną kaplicę z ołtarzem pw. św. Aleksego.
Świątynia została przebudowana w wieku XVII według barokowych zasad, a także wizji architektonicznej Giulio Simonettiego. W tym czasie została od zewnątrz przyozdobiona zabytkowymi renesansowymi epitafiami, które chciano w ten sposób uratować z likwidowanego cmentarza parafialnego. Przy wejściach do kościoła ustawiono wówczas rzeźby przedstawiające św. Sebastiana i św. Rocha - dłuta Jerzego L. Webera, które znajdowały się pierwotnie przy Dolnej Bramie miejskiej. Do figury św. Rocha już w roku 1738 mieszkańcy przychodzili w procesji błagalnej niosąc ze sobą relikwie drzewa Krzyża św. i prosząc o ratunek. Relikwie zostały przywiezione do Bolesławca ze Stolicy Apostolskiej już w roku 1737, oprawione w specjalny relikwiarz w kształcie krzyża. Kronikarz E. Wernicke napisał notkę świadczącą o kulcie relikwii z tamtego czasu: Relikwia została zamknięta w posrebrzanym krzyżu, a 21 lutego 1738 była po raz pierwszy wystawiona i dana do ucałowania, co powtarza się we wszystkie święta. Relikwie te zachowały się w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja do dnia dzisiejszego.
W centrum nawy kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny oraz ambona wykonane w latach 1723-25 przez Jerzego Leonarda Webera. Przy tym ołtarzu po raz pierwszy sprawowano Eucharystię w Niedzielę Palmową 1739 roku. Idąc od ołtarza głównego po lewej stronie znajduje się ołtarz pw. Matki Bożej, z roku 1738, a następnie ołtarz pw. Najświętszego Serca Jezusowego z roku 1720. Naprzeciw znajduje się z tego samego okresu ołtarz pw. św. Jana Nepomucena. Jego relikwie przywiezione zostały do Bolesławca w roku 1726. W następnej kolejności nawy głównej zbudowane zostały barokowe ołtarze pw. św. Anny z obrazem świętej patronki (prawa strona patrząc od ołtarza głównego) oraz ołtarz pw. św. Józefa (lewa strona) przypisywane M. Willmannowi. W zakończeniu południowej nawy bocznej znajduje się datowany na 1779 r. ołtarz św. Krzyża, który znajdował się niegdyś w jednym z bolesławieckich kościołów zakonnych. Świątynię tę nawiedził dnia 13 czerwca 1857 roku metropolita wrocławski książę Henryk II Förster i odprawił w niej Eucharystię.
Na ścianie kościoła umieszczony został zegar słoneczny z roku 1907 autorstwa mistrza Ryszarda Munzkyego z łacińskim wersem: "Hora fugit, Mors venit, Umbra transit, Lux Manet" – "Czas ucieka, śmierć przybywa, ciemność przemija, światłość zostaje".
Na lata 1926-28 przypadł gruntowny remont obiektu. W czasie II wojny światowej raz w miesiącu w kościele odprawiana była Msza św. dla polskich robotników przymusowych pracujących dla III Rzeszy.
Zaznaczyć należy, że dnia 01 września 1956 roku w świątyni tej sprawował Eucharystię ks. prof. Karol Wojtyła, późniejszy Kardynał Metropolita Krakowski, wybrany na Papieża Jana Pawła II.
W powojennej historii kościoła i parafii wspomnieć należy, że sąsiednie wspólnoty parafialne takie jak: pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Bolesławcu (1969), pw. Matki Bożej Różańcowej w Bolesławcu (1972), pw. św. Jana Chrzciciela w Kruszynie (1979), pw. Chrystusa Króla w Bolesławcu (1983), pw. śś. Cyryla i Metodego w Bolesławcu (1988), powstały dzięki pomocy macierzystej wspólnoty parafialnej pw. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja.
Dnia 28 czerwca 2004 roku, na prośbę długoletniego duszpasterza bolesławieckiego ks. prałata Władysława Rączki, dekretem Biskupa Legnickiego Tadeusza Rybaka, kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja został podniesiony do godności Sanktuarium Wniebowziętej Matki Kościoła. Od tego też dnia proboszcz ks. prałat mgr-lic. Władysław Rączka przeszedł na emeryturę, a jego posługę przejął ks. dr Andrzej Jarosiewicz.
Od roku 2004 rozpoczęły się w Bolesławieckim Sanktuarium Maryjnym bardzo intensywne prace remontowe, których głównym zadaniem było przywrócenie pierwotnej świetności najcenniejszemu obiektowi zabytkowemu miasta i całego regionu. Dzięki zaangażowaniu wspólnoty parafialnej, donatorów instytucjonalnych oraz indywidualnych, a także nieugiętym wysiłkom ks. prałata Andrzeja Jarosiewicza.

• Tekst pochodzi ze strony Bolesławiecka Bazylika Maryjna.
• Zdjęcia pochodzą z portalu Wratislaviae Amici.

Wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena

• 1513. Bese, Mathias.
• 1525. Bibran v.
• 1551. Gerlachius, Mich.
• 1551. Egesladius, Petrus.
• 1557. Bomhoeri, Peter.
• 1558. Preibisius, Valent., Senator.
• 1561. Firle, Georg.
• 1561. Holtzmann, Stanisl., Jurist.
• 1561. Seidel, Hans, und 2 Frauen.
• 1562. Holezmann's, David, 3 Kinder.
• 1565. Waldicz, Dominig, und Frau Ottilie, gb. Kreussin,
• 1567. Waldicz, Ottilie, gb. Kreussin.
• 1568. Buchwelder, Matthes.
• 1571. Meisner, Anna, verh. Heinisch.
• 1571. Heinisius, Thomas, Kind.
• 1571. Holzmann, Jurist, u. Frau, gb. Rottaeh, gst. 1578.
• 1573. Seiler, Joh., Senior und Consul.
• 1573. Schwarz, Ant., und Frau, gst. 1591.
• 1575. Hanwald, Elias, Patrizier.
• 1575. Albrecht, George, und Frau, gst. 1591.
• 1575. Bibran, Sigm. v„ Kind. Zum Alden Oelsen.
• 1575. Preibisch, Caspar und Frau.
• 1576. Schelndorf(?) Romulus v., Hornsberg auf Burglehn Bunzlau, u. Frau Regina gb. Czedliczin v. Wistal.
• 1576. Schelndorf, Rom., u. Frau gb. Czedlitz, gst. 1569.
• 1577. Holtzmann, David.
• 1582. Frobenius, Seb., Senator.
• 1585. Gerlach, Melch.
• 1585. Hilwig, Matth., Schulrektor.
• 1585. Namsler, Seb., Kollege.
• 1585. Süssenbach, Johanna.
• 1586. Tscherningius. Jos.7 Senator.
• 1587. Jonas, Casp., Kfm.
• 1588. Gerstmann, Helene.
• 1593. Gerber, Martin, Knabe.
• 1594. Kunradt, Hedw., gb. Scholz, Bürgersfrau.
• 1594. Seiler, Martha, gb. Maschkin, Bürgersfrau, und Tochter.
• 1595. Gerstmann, Vinc., Senator.
• 1596. Sauer, Mich., Diakonus.
• 1597. Hentschel, Frau Margar.
• 1599. Gerstmann, Florian, Rechtsverwandter.
• 1602. Seifert, George, Gastgeber.
• 1602. Simonetti, Ursula Mariana, Kind.
• 1609. Tscherning, Johannes, not. publ.
• 1609. Tscherning, Joh., not. publ.
• 1613. Formann, Gallus, Copperschmid.
• 1620. Behrnauer, Dr. Jacob's, Sohn.
• 1625. These, Matthes, Töpfer.
• 1627. Senftieben, Valentin, Consul.
• 1630. Raissendorf, Chr. v., gb. v. Schweinichen.
• 1678. Blutvogel, C. Frz., Pfarrer u. Erzpriester.
• 1710. Hönisch, Chr. Benj., Apotheker.
• 1726. Nerger, Gottfr., Hofger.-Ass.,Kfm.,u.Fr,,gst. 1744.
• 1726. Wolffgeil, Seb., Bürgermeister u. Hofrichter.
• 1761. Joerschky, Ambr. Ferd., Pastor.
• 1761. Woltersdorf, E. Gottl., Waisenhaus-Direktor.
• 1766. Schmeltzer, M. Ros., gb. Hübner, Postmeister.
• 1782. Zingler, Anna Maria Jos., gst. 1789.
• 1782. Zingler, Joh. Benj,, Salzfaktor und
• 1783. Hohenberg, Alex. Benj., Kind.
• 1784. Hohenberg, Jul. Tlier. v., gb. Canabaeus.
• 1785. Hohenberg, Anna Charl. v., Kind.
• 1792. Knoll, Gottl, Posthalter.
• 1795. Henrici, F. J. C. Elis., gb. Fischer.
• 1798. Hartwig, J. G., Lehrer, u. Frau, gst. 1815.

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Bruchstücke eines Grabsteins für (Ge)orgius konscher(Könischer), 1487 Stadtschreiber zu Bunzlau, + 15.., mit der Beischrift: SAPERE AVDE.
• Inschrifttafel von dem Oberthore, eingelassen an der Westseite unter einem um 1700 gefertigten Relief der Dreieinigkeit: Si jncole bene morati, pulchre opidum munitu'(m). Dabei zwei erhabene Hausmarken, wohl die der "Bauherren".
• Inschrifttafel mit schönen Früh-Renaissance- Pilastern mit Giebeldreieck für Caspar Preibisch + 1575 und seine Frau Anna + 1566.
• Dgl., der vorigen ähnlich, für Hans Seidel + 1561, seine erste Frau Magdalena + 1552 und seine zweite Frau Anna + 1557.
• Dgl., der vorigen ähnlich, für Mattheus Buchwelder + 1568.
• Dgl., der vorigen ähnlich, für den Bürger Antonius Schwarz + 1573 und seine Frau Margareta + 1591.
• Epitaph für George Albrecht + 1575 und seine Haus¬frau Benigna + 1570. Die von Pilastern mit Früh-renaissanceblattwerk umrahmte Tafel stellt den Aufer¬standenen in Wolken dar, aus denen Engelköpfchen hervorgucken. Darunter im Vordergrunde kniet die Familie des Verstorbenen. Dreiteiliges G0bälk; darüber kleiner Aufbau, bekrönt von einem Engel-Rundfigürchen.
• Epitaph, dem vorigen ganz ähnlich und mit den seit etwa 1560 gefertigten, oben aufgeführten Inschrift-tafeln aus ein und derselben Werkstatt. Für den Ritter Romulos Schelndorf vom Hornsberge of Burglehn Bonczlav + 1569 und seine Hausfrau Regina Czedliczin.
• Epitaph für ein Söhnlein Thomas + 1571 des Syndikus Heinsius. Straffer Aufbau. Säulen tragen ein dreiteiliges Gebälk mit Giebeldreieck aus guter Zeit. Im Mittelfelde ist die Opferung Isaacs, oben die Dreieinigkeit in Relief dargestellt.
• Epitaph, gefertigt um 1575 (übertüncht). Das von straff gezeichneten korinthischen Vollsäulen getragene kräftige dreiteilige Gesims mit kleinem, Figuren-geschmückten Aufbau und kleinem Unterbau umrahmte Mittelfeld stellt dar, wie die Kindlein zu Jesu geführt Verden; rings umher Wappen. Der obere Aufbau zeigt das Relief der Dreieinigkeit; die krönenden Figuren stellen die Justitia und Religio (?, betendes Weib) dar.
• Epitaph für Marta Maschgin + 1594, Hausfrau des Bürgers Joachim Seiler, ihr Töchterlein Marta + 1591 und ihr Töchterlein Dorothea + 1594. Hochrenaissance-Aufbau, eine Inschrifttafel umrahmend, an welcher seitlich der Gekreuzigte angebracht ist, vor welcher die 3 Verstorbenen knieen. Im krönenden Aufbau das Relief des Chronosknaben.
• Kleines Epitaph in unbedeutenden Spätrenaissance- Formen für Herrn Gallus Forman, Bürger und Kupfer-schmied + 1613 und seine Hausfrau Barbara. Es stellt die Familie des Verstorbenen unter dem Gekreuzigten dar.
• Kleines Epitaph in Hochrenaissance-Formen für ein Töchterlein Magdalena, + 1620, des Arztes Jacob Bernauer und seiner Frau Christina Peuker, einer Urenkelin Melanchthon's.
• Inschrifttafel, von krausestem, mit Figuren-durchsetzten Spätrenaissance-Schnörkelwerk umrahmt, für den Philosophen und Dichter Kaspar Kirchner + 1627.
• Grabsteine mit den Figuren von drei Kindern in Lebensgröße: 1/2) zwei Kinder der Familie Gerstmann + 1588 und 1590. 3) den Knaben Johannes Diefenbach + 1603.
• Auf dem städtischen (Simultan-) Friedhofe, an der Umwährungsmauer:
• Epitaph für einen Sohn Stenczlaus, + 1562, ein Töchterlein Annelein + 1564 und ein Töchterlein Elisabet, + 1561, Herrn Davit Holczmanns'. Oben steht in den Wolken der Auferstandene, darunter knieen die drei Kinder. Steife Behandlung des Figürlichen und der Pilasterfüllung.
• Epitaph für Dominig Waldicz + 1565, seine Hausfrau Otilia Kreussin + 1567 und ihre Töchter Otilia und Barbara. Verwandt dem Epitaph der k. Pfarrkirche von 1571. Das Hauptfeld zeigt eine Darstellung des barmherzigen Samariters in Relief.
• Epitaph für Frau Anna Rothlacht + 1578, Witwe Herrn Stenczlaus' Holcz. In Engel-Wolken thront der Auferstandene, darunter kniet das Ehepaar. Der Rahmen ist den erstgenannten nach 1560 gefertigten Tafeln der k. Pfarrkirche verwandt.
• Epitaph, in Anordnung und Ausfchmückung dem Epitaph der k. Pfarrkirche von 1591/94 ähnlich.
• Epitaph für den Bürger und Gastgeber Herrn George Seifirt + 1602 und seine Frau Hese Gumbrichen + 1573. Die Familie ist vor dem Gekreuzigten knieend dargestellt.
• Grabstein für das Knäblein Joachim Ernst Mergo + 1690 mit der Figur desselben in Lebensgröße.
• Außerdem befindet sich an der Mauer eine größere Reihe von Barock-Epitaphien, zumteil mit Engelfigürchen und den Portrait-Büsten der Verstorbenen geschmückt. Besonders erwähnenswert ist ein zierliches Rococo-Denkmal für den evangelischen Pfarrer Ambrosius Järschky + 1761, in Form einer Spitzsäule.

Epitafium Matthesa Buchwelder † 1568

Epitafium Matthesa Buchwelder, zmarłego w niedzielę po święcie Trzech Króli, w styczniu 1568 roku. Według Hoffmanna napis na płycie brzmiał następująco: "Im Jahr Christi 1568 am Sonntag nach der heiligen drei König Tage ist in Gott seliglich entschlaffen der ehrbare Matthes Buchwelder, deme, Got eine froliche Auferstehung wolle vorleihen."
Niestety dzisiaj z tej ani z wielu innych płyt okalających bazylikę nie odczytamy nic gdyż po wojnie jakiś nadgorliwiec, któremu nie podobały się napisy po niemiecku, zamalował płyty zaprawą cementową. Dzięki temu uległy one nieodwracalnie zniszczeniu. Całe szczęście, że w wielu innych kościołach nikt nie wpadł na tak szalony pomysł.

Epitafium Georga Albrecht i jego żony Benigny

Wczesnorenesansowe epitafium z ulistnionym pilastrem, z postaciami zmarłych Georga Albrechta, zmarłego 7 września 1575 roku oraz jego żony Benigny zmarłej 25 listopada 1570 roku, w otoczeniu 9 synów i 6 córek, klęczących pod zmartwychwstałym Chrystusem pośród aniołków. U góry na prostokątnej płycie wyryty napis: Ich bin die Auferstehung und das Leben, wer an mich glaubet, der wird leben, ob er gleich stürbe. Johannis am 11. Natomiast na dolnej płycie widoczny napis: Anno 1575. Reszta zamalowana zaprawą cementową. Według Hoffmanna dolna inskrypcja brzmiała następująco: Anno 1575 den 7. Sept. ist in Gott seliglich entschlaffen der ehrsame George Albrecht und zuvor 1570 den 25. Novembris ist die tugendsame Frau Benigna, seine ehliche Hausfrau, den Gott und uns allen eine frolete Ufferstieh und (soll heißen Auferstehung). Amen.

Epitafium Antoniusa Schwarcz oraz jego żony Margarety

Epitafium Antoniusa Schwarcz, mieszczanina bolesławickiego, zmarłego 1 stycznia 1573 roku oraz jego żony Margarety zmarłej w 1591 roku. W górnej części płyty ledwo widoczna data 1573, natomiast pozostała część zamalowana zaprawą cementową. Według Hoffmanna inskrypcja na płycie brzmiała następująco: "Im Jahre 1573 den 1. Januarii zu Nachten ist der ehrsame Antonius Schwarcz, Bürger allhier, in Gott dem Herrn seliglich entschlaffen. Danach im Jahre 1591 ist seine eheliche Hausfraw Margareta von diesem Jammertal abgeschieden. Got vorleihe ihnen eine fröhliche Auferstehung am jüngsten Tage mit allen Auserwehlten zum ewigen Leben. Amen".

Epitafium Romulosa von Schellendorf i jego żony Reginy

Wczesnorenesansowe epitafium z ulistnionym pilastrem, z postaciami zmarłych Romulosa von Schellendorf, zmarłego w 1576 roku oraz jego żony Reginy zd. von Zedlitz zmarłej 29 kwietnia 1569 roku, w otoczeniu 3 synów i 5 córek, klęczących pod zmartwychwstałym Chrystusem pośród aniołków. Praktycznie epitafium jest jakby kopią poświęconego Georgowi Albrecht i jego żonie Benignie. Z pewnością oba epitafia wykonał ten sam kamieniarz. U góry na prostokątnej płycie wyryty napis, który według Hoffmanna brzmiał następująco: Johann 17. In der Welt habet ihr Angst, aber seid getrost, ich habe die Welt überwunden. Jest on bowiem zamalowany zaprawą cementową. Po lewej stronie znajduje się herb rodziny von Schellendorf natomiast po prawej rodziny von Zedlitz. Dolna płyta inskrypcyjna jest także zamalowana ale według Hoffmanna napis brzmiał tak: Anno 1576 ist der edle ernvheste (= ehrenfeste) Romulos Schelendorf von Hornsberge vf (= auf) Burglehn Bunczlaw den .. Tag gestorben. Dem Got gnade. Anno domini 1569 ist dies edle tugendsame Fraw Regina Czedliczin von Wicztal, sein ehelich Gemahel, den 29. April gestorben. Der Gott gnade

Epitafium Hansa Seidel oraz jego dwóch żon Magdaleny i Anny

Epitafium Hansa Seidel, zmarłego 3 kwietnia 1561 roku oraz jego dwóch żon: Magdaleny, zmarłej we wtorek po św. Jakubie (po 25 lipca) 1552 roku oraz Anny, zmarłej 10 lutego 1557 roku. Płyta inskrypcyjna jest także zamalowana zaprawą cementową ale dobrze, że wcześniej inskrypcję odpisał Hoffmann, a brzmiała ona tak: Anno 1561 den 3. Aprilis ist in Gott selig entschlaffen der ehrsame Hans Seidel und zuvor Anno 1552 Dinstag nach Jacobi ist in Got fürstorben Magdalena, seine eheliche Hausfrau. Anno 1557 den 10. Fehruarii ist auch seligiich von diesem Jammertal abgeschieden Anna seine ander eheliche Hausfrau. Denen Gott und uns allen genedig und barmherzig sei.

Epitafium Johannesa Süßenbach oraz jego żony Margarety

Płytowe epitafium poświęcone Johannesowi Süßenbach synowi pierwszego ewangelickiego kaznodziei w Bolesławcu Jakobowi Süssenbach, pierwszemu nauczycielowi w miejskiej szkole w Legnicy, później przez 25 lat w Krotoszycach, zmarłemu 26 marca 1585 roku oraz jego żonie Margarecie zd. Hentschel ze Szprotawy z którą przeżył 32 lata małżeństwa, a która zmarła 14 stycznia 1597 roku. Epitafium ufundowali ich synowie Heinrich oraz Joseph.
Inskrypcja na płycie brzmi następująco: Johanni Süssenbachio Boleslaviensi, Ja¬cobi Süssenbachii primi Concionatoris Evangelici apud Boleslavienses filio, qui, docendi munere apud Lignicenses oppidanos, deinde vero in agro Lignicensi apud Crotschitzianos, illie ad vitae XXV usque ainnos fideliter perfunctus, superato iam climacterico aetatis heroico, mortuus Anno Christi MDXXCV mense Martio die XXVI, et Margaritae Hentscheliae Sprottaviensi, coniugi et laborum ipsius sociae per annos XXXII integros fidelissimae. beata morte illum ex voto tandem subsecutae anno Christi MDIIIC mense Januario die XIV, parentibus optime meritis, ut, quos peculiare mortis fatum hane Boleslaviae, illum Krotschicii tumulo condens aliquantisper distraxerat, eorum saltem memoriam coniunctim legerent, si qui non dedignabuntur posteri, Henricus et Josephus filii superstites m(onumentum) h(oc) p(ietatis) e(rgo) p(osuerunt).

Epitafium Marthy Seiler i jej dwóch córek Marthy oraz Dorothei

Późnorenesansowe epitafium z ulistnionymi pilastrami oraz wyrzeźbionymi głowami po bokach poświęcone Marcie Seiler zd. Maschgin, żonie tutejszego mieszczanina Joachima Seilera, zmarłej 14 stycznia 1594 roku oraz dwom ich córkom Marcie, zmarłej 24 lipca 1591 roku i Dorothei, zmarłej 24 listopada 1594 roku. Postać zmarłej wraz z córkami klęczy pod ukrzyżowanym Chrystusem. W trójkącie szczytowym rzeźba chłopca opierającego się na czaszce. Płyta zamalowana zaprawą cementową, widoczna jedynie data 1594.
Według Hoffmanna inskrypcja brzmiała następująco: Anno 1594 den 14. Decembris ist in Gott seliglich entschlafen die ehrbare und tugendsame Fraw Martha Maschgin, des Herrn Joachim Seilers Burgers alhier geliebte eheliche Hausfraw, ihres Alters im 30. Jahr und zuvor Anno 1591 den 24. Juli ihr Töchterlin Martha, desgleichen Anno 1594 den 24. Novembris ihr ander Tochterlin Dorthea, denen Gott und uns allen genedig sey. Herr Jesu, in deine Hende befehl ich meinen Geist. Kom, Herr Jesu, kom, kom.

Epitafium Kaspara Preibisch oraz jego żony Anny

Epitafium poświęcone Kasparowi Preibisch, zmarłemu 9 kwietnia 1575 roku oraz jego żonie Annie zmarłej 27 września 1566 roku. Płyta jak wiele innych zamalowana zaprawą cementową, widoczna jedynie data 1575.
Według Hofmanna inskrypcja brzmiała następująco: Anno 1575 den 9. Aprilis ist in Got seliglich entschlaffen der ehrsame Caspar Preibisch und darfor (= davor) Anno 1566 den 27. Septembris ist die ehrbare und tugendsame Frau Anna, seine eheliche Hausfrau, denen Gott und uns allen eine fröhliche Auferstehung zum ewigen Leben vorleihen und geben wolle.

Proszę zwrócić uwagę, że epitafia poświęcone Buchwelderowi, Schwarczowi, Seidelowi i Preibischowi są bardzo do siebie podobne. Wszystko wskazuje na to, że ich autorem jest ta sama osoba.

Epitafium Gallusa Forman † 1613

Epitafium poświęcone mieszczaninowi bolesławieckiemu a zarazem kotlarzowi Gallusowi Forman, zmarłemu 7 wrzesnia 1613 roku w wieku 42 lat, po przeżyciu 9 lat w małżeństwie z Barbarą zd. Scuczen z Görlitz. Płaskorzeźba przedstawia klęczącą parę małżeńską z 3 synami i 2 córkami pod krzyżem z ukrzyżowanym Chrystusem. Płyta inskrypcyjna zamalowana zaprawą cementową.
Według Hofmmanna płyta posiadała dwie inskrypcje, górną: Christus ist mein Leben, Sterben mein Gewinn oraz główną: Anno 1613 den 7. Sept. ist in Got selig vorschieden der ehrbare und wohlgeachte, Herr Gallus Forman, Burger und Kupferschmied zu Bunczlaw, seines Alters 42 Jahr, Ehestandes 9 Jahr. Dem Gott gnade. Die ehrenvieltugendreiche Fraw Barbara geborne Scuczenin von Görlitz, seine ehliehe Hausfraw.

Epitafium Magdaleny Bernauer † 1620

Renesansowe epitafium poświęcone córce lekarza Jakoba Bernauera oraz Christiny zd. Peucker, Magdalenie, zmarłej w wieku 22 lat w listopadzie 1620 roku.
Na górnej płycie widnieje napis:
„Vita quid? Exilium vitae. Mors ? Janua vitae.
Quid tumulus ? Vitae mox rediviva sedes.
Lethi laeta dies: quid triste ac si quid acerbi.
Id relevant Christi vulnera, terra tegit."
Na lycie w kształcie owalu pomiędzy czterema herbami umieszczono sentencję dotyczącą zmałej Magdaleny:
Altissimi tandem in refugio beatae Magdalenae Jacobi Behrnaueri D(omini), Illustrium Nobilium Statuum Lusatiae Superioris atque hac in republica medici ordinarii, ex coniuge Christina C. C. Peucerr. F. Nept., Ph. Melanchthonis pronepte, Filiolae. natae Beutaniae Viadri MDCXX Kal. Novembr., denatae Boleslaviae Boberi aetatis annos I. menses I. dies vero XXII, terris ita exulanti ad Coeli mansionem properanti h(oc) mon(umentum) p(osuit) p(arens).
Natomiast na dolnym gzymsie widnieje napis: Dein Leid in dieser Erdt hat Gott in groß Freud verkehrt."

Płyta nagrobna Johannesa Dieffenbach † 1603

Płyta nagrobna Johannesa Dieffenbach, syna Georga Dieffenbach zmarłego 22 lutego 1603 roku.
Wokół płyty wyryty jest napis: Joannes Dieffenbach, filius primogenitus Georgiii Dieffenbachii pie vl (statt et) placide obdormivit Anno 1603, XXII. Februarii.
Nad postacią zmarłego dziecka jest następująca sentencja:
Mori est luerum Nos verbo ereat et servat, nos avocat idem Et revocat verbo vivificante Deus. Chrysostomus.
Bonum est gloriari in terris, sed melius est gloriari in coelis Bonum certamen certavi 2. Tim.

Płyta nagrobna Jeremiasa Gerstmann † 1590

Płyta nagrobna Jeremiasa Gerstmann, syna Floriana Gerstmann, zmarłego mając 15 miesięcy w 1590 roku.
Wokół płyty wyryty jest następujący napis: Anno MDXC optimae spei puerulus Jeremias Gerstmanns Floriani filius anno et trimestri vitae spatio exacto placide obdormivit.
Pośrodku postać małego Jeremiasa a po prawej jego stronie herb rodziny Gerstmann. Nad nim wyryta łacińska sentencja: OSCVLA QVI NVPER BEANDITVS VTRIO PARENT FIGEBAM EXHILARO NVNC PVER ORA DE FELIX QVI BVLLO TEMERATVS CRIMINE MVNDI EXILIVM PATRIA MVTAT HVMVM SAIENT * 3 POLO *

Płyta nagrobna Helene Gerstmann † 1588

Płyta nagrobna Heleny Gerstmann, córki Floriana Gerstmann zmarłej 16 maja 158 roku, mając zapewne 14 miesięcy.
Wokół płyty wyryty jest następujący napis: Helena filiola primogenita Floriani Gerstmann obiit anno 1588 die 16. Maji aetatis suae die 14.
Pośrodku postać małej Helene a po prawej jego stronie herb rodziny Gerstmann. Nad nim wyryta łacińska sentencja: Contegor hoc Helena Gerstmanni filia busto Matris ab uberibus quam fera pecu tulit. At nunc in euius nomen lustrata salutis Rore tui Christi vivo recepta sinu.

Płyta nagrobna Floriana Gerstmann † 1599

Płyta nagrobna Floriana Gerstmann, ojca Helene i Jeremiasa, tutejszego mieszczanina i rajcy, zmarłego w dniu św. Stefana 1599 roku w wieku 43 lat.
Wokół płyty wyryty jest następujący napis: Herr Jesus Christus, dir leb ich, dir sterb ich, dein bin ich todt und lebendig. Du hast mich erlöst, du treuer Gott.
Na dole płyty wyryty jest herb rodziny Gerstmann a nad nim sentencja: Im Jahr nach Christi Geburt 1599 am Tage Stephani zu Nacht um 2 Uhr ist in Gott seliglich entschlaffen der ehrnveste und wohlweise Herr Flolrlian Gerstmann, Burger und Ratsverwandter allhier, seines Alters im 43. Jahr, dem Gott und uns allen eine fröhliche Auferstehung zum ewigen Leben verleihen wolle.
Płyta na której jest inskrypcja, bardzo zniszczona tj. zwietrzała. Obecnie nie da się tam nic odczytać dlatego korzystałem z odczytu dokonanego przez Hoffmanna.

Płyta nagrobna Floriana Gerstmann † 1599

Płyta nagrobna Floriana Gerstmann, ojca Helene i Jeremiasa, tutejszego mieszczanina i rajcy, zmarłego w dniu św. Stefana 1599 roku w wieku 43 lat.
Wokół płyty wyryty jest następujący napis: Herr Jesus Christus, dir leb ich, dir sterb ich, dein bin ich todt und lebendig. Du hast mich erlöst, du treuer Gott.
Na dole płyty wyryty jest herb rodziny Gerstmann a nad nim sentencja: Im Jahr nach Christi Geburt 1599 am Tage Stephani zu Nacht um 2 Uhr ist in Gott seliglich entschlaffen der ehrnveste und wohlweise Herr Flolrlian Gerstmann, Burger und Ratsverwandter allhier, seines Alters im 43. Jahr, dem Gott und uns allen eine fröhliche Auferstehung zum ewigen Leben verleihen wolle.
Płyta na której jest inskrypcja, bardzo zniszczona tj. zwietrzała. Obecnie nie da się tam nic odczytać dlatego korzystałem z odczytu dokonanego przez Hoffmanna.

Płyta nagrobna Johanna Tscherning † 1609

Płyta nagrobna Johanna Tscherning, miejskiego sekretarza i notariusza, zmarłego 19 grudnia 1609 roku, w wieku 52 lat i 7 tygodni. Nagrobek wystawiła wdowa po nim Martha Menoch oraz córki i synowie.
Na płycie wyryta jest po łacinie następująca inskrypcja: Süste, viator, Joannis Tscherningii civis et a secretis reipublicae Boleslaviensis Notam publici ossa hic recubant Is in vita profuit omnibus, nocuit nemini, eum amoverunt bonae Musae, suspexerunt viri probi, honestaverunt cives nostri; hic dum vixisset annos LII, septimanas VII die XIX Decembris anno MDCIX pie moriens humanae imbecillitatis exemplum enituit. Jam huc quis fuerit, abi et aeternae salutis memor te quoque mortalem esse memento. Martha Menochia vidua, filiae et filii moestissimi p(oni) c(uraverunt).

Epitafium Thomasa Heinisiusa † 1571

Przepiękne renesansowe epitafium z Trójcą Przenajświętszą u góry, poświęcone Thomasowi Heinisius, synowi bolesławieckiego syndyka Thomasa Heinisiusa i Juditz zd. Seiler zmarłemu w wieku 4 lat 20 sierpnia 1571 roku.
Pod tympanonem napis: Devs providerit - Bóg będzie troskliwy. A pod centralną płaskorzeźbą przedstawiającą Ofiarowanie Izaaka, sentencja po łacinie: Thomae Heinisio filiolo quadrimulo, egregiae spei puerulo, die XX Augusti Anno MDLXXI pie defuncto M. Thomas Heinisius reipublice huius Syndicus et Juditha Seileriana parentes perpetuum hoc amoris monumentum f(ieri) f(ecerunt).

Epitafium NN osoby

Wspaniałe rokokowe epitafium ale nie dość, że mocno zwietrzałe to jeszcze cała płyta inskrypcyjna zamalowana zaprawą cementową. Jedynie na dole udało się odczytać dwa wyrazy: wolle. Amen. Poniżej płyty inskrypcyjnej mała tarcza herbowa z wypisanym monogramem MN.

Epitafium Sigmunda von Bibran † 1575

Przepiękne epitafium z umieszczoną na szczycie Trójcą Przenajświętszą a po bokach dwoma figurami modlących się niewiast, Sigmunda von Bibran, syna Ladislawa von Bibran zmarłego 12 lipca 1575 roku.
Nad płaskorzeźbą wyryta jest sentencja: Last die Kindlein kommen zu mir, gleubet, das Himmel Reich ist ihr.
Jest to fragment Mateusza 19:14 Aber Jesus sprach: Lasset die Kindlein zu mir kommen und wehret ihnen nicht, denn ... Selig sind, die da geistlich arm sind; denn das Himmelreich ist ihr.
Lecz Jezus rzekł: Pozwólcie dzieciom, a nie zabraniajcie im, przychodzić do mnie; do takich bowiem należy królestwo niebieskie.
Prawidłowy odpis płyty inskrypcyjnej otrzymałem od pana Tadeusza Łasicy z Bolesławca: Im Iare 1575 den 12 Iuli ist in Gott dem Herrn seliglich entschlafen der edle wol ehren vest Sigismundvs von Bibran des edlen wolehren vesten und wol benampten Herrn Ladislai von Bibran zur Alden Oelsen liebes Sonlein. Dem und uns allen Got ein froliche Aufertehung zum ewigen Leben voer leihen und geben wolle.
Nie wiem dlaczego Hoffmann użył imienia Sebaldus a także daty 1557 zamiast 1575, skoro ryt na płycie jest bardzo wyraźny. Zresztą w spisie hrabiego von Hoverdena widnieje prawidłowe imię Sigmund a także prawidłowa data. A Lutsch nie opisał jej szczegółowo wcale.
Także wspomniany Tadeusz Łasica przysłał mi prawidłowe rozpoznanie wszystkich 16 herbów które znajdują się na tym epitafium wokół centralnej płaskorzeźby. Od strony ojczystej są to herby rodzin: von Loss, von Bibran, von Zedlitz, von Nostitz von Sack, von Stosch, von Thadder oraz von Braun. Natomiast od strony macierzystej są to herby rodzin: von Braun von Nostitz, von Knbelsdorf, von Scharffen ohet, von Nechlern, von Rechenberg, von Glaubitz oraz von Unruh. Nie są one wprawdzie wyryte zgodnie z kolejnością rodzinną ale nie przeszkadza to w poznaniu powiązań rodzinnych.

Epitafium Ester Preller † 1625

Epitafium poświęcone Esther Preller, żonie bolesławieckiego rektora szkoły Zachariasa Schuberta, zmarłej w dniu św. Michała 1625 roku, mającej 25 lat oraz 9 lat pożycia małżeńskiego. Ku pamięci epitafium wystawili: mąż oraz dwie córki Anna Maria oraz Elisabeth.
Napis po łacinie na płycie inskrypcyjnej brzmi następująco: Chr(isto) R(edempotori) S(acrum). Qui virtutem amas, morare gressum viator. Specimen eius reliquit Esthera Prelleria quondam pietate, observantia, fide, amore, comitate in Deum, parentes. maritum, liberos, quoscunque incomparabilis foemina sed, eheu! partu quarto et immaturo nimis, Estherulam enixa sobolem, in ipso aetatis flore ex turbulento hoc mundi freto solemnibus Michaelis ad angelicae felicitatis portum translata, praemisso anno superiore Janulo filio filiola recens nata quatriduo sequente in spem laetam diei Censorii mortale quod fuit heic depositum Anno O(rbis) R(estituti) MDCXXV aetati XXV coniugi per annos IX concordissimos amabilis Zacharias Schubertus Scholae Rector cum Anna Maria et Elisabetha filiarum superstitibus in luctu ac moerore . . . memores

Epitafium Christiana Blutvogel † 1722

Epitafium poświęcone osobie Christiana Francisca Blutvogel urodzonego 12 lutego 1678 roku w Głogowie a zmarłego w wieku 44 lat w 1722 roku. Przez 15 lat był proboszczem i arcykapłanem w Bolesławcu.
Inskrypcja na płycie po łacinie brzmi następująco: D(eo; O(ptimo) M(aximo) et piae memoriae admodum reverendi praenobilis et eximii domini Christiani Francisci Blutvogel, caesareae regiaeque urbis Buleslaviensis parochi et eiusdem districtus archipresbyteri per annos 15, patria Glogoviensis Maioris, qui ibidem in mundum hunc immundum ingressus anno MDCLXXIIX mense Februario die XII, annos explevit multae. non longaevae 44 aetatis; inde Deum, ut gandia cum sanctis teneat aeterna, venerabundus viator, pie praecare.

Epitafium Sebastiana Wolffgeil † 1726

Epitafium poświęcone Sebastianowi Wolffgeil, urodzonemu w 1668 roku w Strzegomiu. Notariusz rajca oraz burmistrz w Bolesławcu. W dniu 1 listopada 1698 roku ożenił się z Barbarą Beatrice Bittner, z którą miał 9 dzieci - 6 córek oraz 3 synów. Zmarł 22 lutego 1726 roku w wieku 80 lat i 7 miesięcy.
Piękne epitafium z inskrypcją wewnątrz wieńca. Na zewnątrz słowa: Orior, Floreo Marcesco i Fui. Inskrypcja brzmi następująco: Ists dein Will, so stelle still und lese, wessen Gebeine bei diesem Stein verwesen; es ruhet allhier weiland Tit. Herr Sebastian Wolffgeil, ein geborner Striegauer welcher von Anno 1668 her Notarius, Ratmann und Bürgermeister dieser kaiser- und königlichen Stadt Bunzlau wie auch des Weichbildes königlicher Hofrichter gewesen. Er hat in 29 jähriger vergnüglicher Ehe mit weiland Frau Barbara Beatrice geb. Bittnerin, so den 1. Nov. 1698 in Gott verschieden, erzeuget 9 Kinder, als 6 Töchter und 3 Söhne. Nachdem er nun der Stadt und viel Leuten getreulich gedient, jetzt auch bei seinem Tode betrübet, und wohl gewußt, wie man Gott förchten den Kaiser ehren, dem Oberen weichen, seines gleichen leiden und dem Untergebenen schonen sollte, ist er den 22. Februar Anno 1726 in Gott selig entschlafen, seines Alters 80 Jahr 7 Monate. Er ruhet in Frieden. Was du jetzt bist, war ich auf Erden, und was ich bin, wirst du auch werden.

Epitafium Sebastiana Froben † 1582

Epitafium poświęcone Sebastianowi Froben, rajcy w Bolesławcu, urodzonemu 29 stycznia 1511 roku w Jeleniej Górze a zmarłemu 24 października 1582 roku w Bolesławcu.

Inskrypcja na płycie brzmi następująco:
..D(omino) Sebastiano Frobenio, Hirsbergae
nato anno Christi MDXI die XX Januarii, et anno
MDLXXXII die XXIV Septembris placide vita defuncto,
in hac urbe Boleslavia civi ac senatori de re publica merito
parentique de se bene merito uxor et liberi superstites
gratitulinis ergo quis ingratum! dolentes et moerentes h(oc)
m(onumentum) p(oni) c(uraverunt).
Hirsberga ducent nomenquo genusque Sebastus.
Frobenius bonus hac civis in urbe fuit.
Septenos vixit decies unum insuper annos
Et menses octo quattuor quoque dies.
Illi iuncta fuit sociali foedere lecta
Barbara Gerstmanno Knappia nupta prius.
Quacum tres annos et bis duo lustra peregit
In sterili castus non sine laude thoro.
Et vidua pariter lecto consumpsit honeste
Annos istins fata dolendo duos.
Donee Christinae Sigemundae vincla subiret
Tertia quae lecto pignora casta dedit.
Unica nata quibus superexstitit et duo nati
Unum cum natis, Christe, duabus habes.
Hoc in coniugio septemque decemque per annos
Et menses octo commoda multa tulit.
Tres et vicenos annos dum, publica fovit.
Munera conspicuam sat dedit ipse fidem
oCtaVo eXCeDant oCtobres ante CaLenDas
Vespere LInqVebant pLeraqVe fIne bono.